Słowacy jak Polacy: kto jest dobrym obywatelem, a kto nie?

Na Słowacji wybuchła awantura bardzo przypominająca przepychanki Polaków pod krzyżem.

Kadr z zamieszczonego na Youtube filmu "boj za Svatopluka". Cały film dalej w tekście.

Nie tylko w Polsce obywatele dzieleni są na „prawdziwych” i „nieprawdziwych” członków narodu. Kojarząca nam się ze spokojem, o ile nie ze śmiertelną nudą Słowacja zawrzała pod świeżo i z pompą odsłoniętym pomnikiem Świętopełka Morawskiego. „Króla Słowaków”, który nie tylko nie był królem w utartym w europejskiej tradycji rozumieniu tego słowa, ale i trudno w ogóle nazwać go Słowakiem. Bo gdy rządził, Słowaków jeszcze nie było.

Pomnik jednym się podoba (bo to symbol faktu, że „Wielcy Słowacy” też mają historię, i to jaką!), a innym nie (bo ta „wielka historia Wielkiej Słowacji” to sztucznie napompowana, groteskowa bujda na resorach), i te dwie grupy mocno starły się ze sobą. To znaczy – starli się ideologicznie. Póki co, choć pierwsze potłuczenia już były. Ale po kolei.

Kim był Świętopełk?

Świętopełk Morawski był IX-wiecznym władcą Państwa Wielkomorawskiego, a wcześniej wchodzącego w jego skład Księstwa Nitrzańskiego.

Czym były Państwo Wielkomorawskie i Księstwo Nitrzańskie?

Słowiańskimi państwami leżącymi m.in. na terenie obecnej Słowacji. Przy czym o ile Księstwo Nitrzańskie leżało na terenie płd-wsch Słowacji, to Wielkie Morawy, w którego skład wchodziła Nitra, rozciągało się o wiele szerzej, obejmując obecne Czechy, Słowację, Węgry, Zakarpacie (Ukraina), Krajinę (Chorwacja), Wojwodinę (Serbia), Łużyce (Niemcy), część Transylwanii (Rumunia) i polskie Małopolskę, Śląsk i Świętokrzyskie.

Czy w związku z tym można nazwać Świętopełka Morawskiego królem Słowacji?

Tutaj pojawia się odwieczny problem historyków: jak ustalić narodowość kogoś żyjącego w czasach, w których pojęcie narodu w takim rozumieniu, w jakim odbieramy go my – nie istniało. Czy Mieszko I był Polakiem? Czy raczej był Polaninem? Czy może raczej członkiem rodu Piastów? Z kim się utożsamiał? Wobec kogo był lojalny? Nie ma rady, trzeba kombinować: jeśli Mieszko był władcą Polan, których język i kultura (w połączeniu z językiem i kulturą Wiślan, a także Lędziców itd. itp.) jest przodkiem języka polskiego i polskiej kultury, to tak (uff), można od biedy uznać Mieszka I za Polaka, chociaż samemu nie przyszłoby do głowy tak się określić.

Czy w związku z tym Świętopełk był Słowakiem?

Był Słowianinem, władcą Księstwa Nitrzańskiego, które leży na terenie obecnej Słowacji. A następnie został władcą Wielkich Moraw, w skład którego wchodziło księstwo Nitrzańskie. Czy mieszkańcy księstwa Nitrzańskiego byli przodkami Słowaków? Raczej tak, na tych terenach nie było po czasach Nitry jakichś większych migracji ludności. Był za to inny problem: braku ciągłości słowackiego państwa.

Bo gdyby jakiś małopolski władyka został władcą Państwa Wielkomorawskiego – czy komukolwiek w Polsce przyszłoby do głowy nazywać go królem Polaków? Nie: Polska jako państwo ma własnych królów, własną państwową tradycję prawnohistoryczną. Słowianie zamieszkujący południowe stoki Karpat, którzy jak w X wieku dostali się pod panowanie Węgrów, tak wydobyli się spod tego panowania dopiero w XX wieku – nie mają historii państwowej. A raczej mają, ale trochę wstydliwą: pierwszym niepodległym państwem słowackim we współczesnym rozumieniu tego słowa była kolaborancka, faszystowska republika pod przywództwem księdza Tisy, która powstała po rozbiorze Czechosłowacji przez Hitlera za jego przyzwoleniem i błogosławieństwem.

Chociaż takie stawianie sprawy jest trochę nieuczciwe: wcześniej wszak istniała Czechosłowacja – wspólne państwo Czechów i Słowaków, w którym język słowacki był jednym z języków urzędowych, a ludowa góralska pieśń z nowym, patriotycznym tekstem „Nad Tatrou sa blyska” – częścią składową oficjalnego hymnu.

Słowacy związali się z Czechami i to ich język miał duży wpływ na rekonstrukcję języka słowackiego, ale zanim to się stało, Słowianie zamieszkujący obecną Słowację mówili różnymi dialektami: od podobnych dialektom rusińskim i ukraińskim, po przypominające dialekty polskie i czeskie.

Jak to więc jest z tą słowackością?

Czy Słowakiem jest każdy Słowianin, który kiedykolwiek urodził się na terenach należących do obecnej Słowacji (bo w gruncie rzeczy nazwa „Słowak” jest zawężającym wariantem słowa „Słowianin”)? W takim wypadku należałoby zrobić ze Świętopełka Słowaka, choć Świętopełkowi do głowy by nie wpadło, że jest Słowakiem. Czy jest to myślenie naciągane, stworzone po to, by uczynić zadość pojęciu narodu w takiej formie, w jakiej rozumiemy go obecnie? Pewnie, że tak, ale to samo robią wszystkie narody Europy ze swoimi bohaterami narodowymi. I jest to temat bardzo grząski. Są bowiem na przykład tacy Ukraińcy, którzy uważają, że jeśli wszystkie narody słowiańskie pochodzą z terenów należących obecnie do Ukrainy, to wszyscy Słowianie – w tym, oczywiście, jak najbardziej i Polacy – to Ukraińcy i koniec.

Czy Świętopełk był władcą Słowaków jako władca Nitry?

Jeśli pójdziemy za sposobem myślenia, który każde ze Świętopełka zrobić Słowaka i rozszerzyć go na jego poddanych, to tak. Czy był władcą Słowaków jako władca Państwa Wielkomorawskiego – jeśli pójdziemy za tym myśleniem (itd.,itp.) to między innymi tak(choć kim są ci inni? Morawianami? Polakami? Czechami? Słowianami? Wielkomorawianami? ), ale to wszystko razem do kupy robi się już tak naciągane, że trzeszczy jak stary worek. A tutaj pojawia się jeszcze jedno pytanie: czy był królem? Nie koronował go ani cesarz, ani papież, ale debata, czy trzeba było być koronowanym przez jednego albo drugiego, by królem zostać trwa już długo, również w Polsce.

Jak w Polsce: wojna słowacko-słowacka

I w atmosferze takich właśnie historycznych bebechów toczy się w Bratysławie wojna słowacko-słowacka.
Fundatorzy pomnika jednak nie mieli żadnych wątpliwości co do słowackości i królewskości Świętopełka. Na tablicy pod konnym pomnikiem napisali tak:

Zdjęcie za "SME"

Co oznacza:
ŚWIĘTOPEŁK
KRÓL DAWNYCH SŁOWAKÓW
846-894

A dalej następuje fragment bulli papieskiej „Industriae Tuae” (którą Słowacy tłumaczą jako „Tvojej horlivosti”), za pomocą której papież wywyższył Świętopełka między najważniejszych władców ówczesnej Europy.

Konny pomnik Świętopełka odsłonięto z pompą, w obecności oficjeli z odchodzącej właśnie koalicji rządzącej, facetów przebranych za wojów z epoki Państwa Wielkomorawskiego i chóru dziecięcego.

Na hradzie wyświetlono wielki herb Słowacji – podwójny krzyż lotaryński na trójwzgórzu, które ma symbolizować Tatrę, Fatrę i Matrę (choć tu pojawiają się kolejne historyczne bebechy, bo Matra leży na Węgrzech, i w ogóle sam herb jest częścią składową herbu węgierskiego, bo… o tym innym razem). Odegrano „Nad Tatrou sa blyska”, zorganizowano widowisko typu „światło i dźwięk”, ogłoszono, że teraz Bratysława będzie miała hrad w niczym nie ustępujący Wawelowi ani Hradczanom i symbol starszy od czeskiego św. Wacława i węgierskiego św. Stefana. I myślano, że na tym koniec. Ale to był dopiero początek.

Od razu po odsłonięciu pomnika podniósł się raban.

Ponieważ:

1. Tarcza trzymana przez ośmiometrowego Świętopełka opatrzona jest krzyżem lotaryńskim wpisanym w okrąg. Niby w porządku, ale identyczny był symbol faszystowskiej Hlinkowej Gwardii, która działała za czasów Słowacji tisowskiej jako siłowe ramię rządzącej wówczas Ludowej Partii Słowacji (SLS).

Sekretarz komisji ds. heraldyki przy MSW Słowacji Ladislav Vrtela orzekł, że nie ma wątpliwości: symbol ten w czasie II wojny pełnił funkcję słowackiej swastyki. Na to wściekł się twórca pomnika, artysta rzeźbiarz Jan Kulich (autor m.in. słynnego pomnika Janosika w Trchowej. bohaterów Przełęczy Dukielskiej i były pupil władzy ludowej, który obecnie specjalizuje się w tematyce narodowej i pobożnej) i powiedział, że on sobie tego przecież nie wymyślił i że znaki takie istniały jeszcze przed Hlinką i jego gwardią.

Krytycy odpowiedzieli na to rzeźbiarzowi Kulichowi, że skoro wiedział, że taki właśnie był znak hlinkowych bojowców, nie musiał umieszczać go na tarczy władcy, który ma stać się nowym słowackim bohaterem narodowym.

2. Zamek bratysławski nie ma nic wspólnego ze Świętopełkiem, który rezydował w Nitrze i Welehradzie, i w ogóle cała historia z jego słowackością i królowaniem to tworzenie historii na nowo, i to historii tak naciąganej, że aż wstyd.

Nie zabrakło pikiet pod pomnikiem, strojnych we flagi narodowe frustratów i młodych ludzi próbujących ośmieszyć narodową tromtadrację. Nie zabrakło wyzywania od Żydów i bolszewików, prasowej rzezi, smutnych wypowiedzi autorytetów i do niczego nie prowadzącego bicia piany. Brzmi znajomo?

Link:

Pod zamkiem zebrała się grupa młodych artystów wymachująca czerwonymi sztandarami i wyciętymi z tektury, również czerwonymi, penisami. Protestowali oni przeciwko zawłaszczaniu przestrzeni publicznej przez pomnik autorstwa ulubieńca „czerwonych” – Jana Kulicha, cudownie nawróconego na narodowy patos.

W pomniku natomiast z miejsca symbol odnaleźli wszelkiej maści narodowcy – od hurrapatriotycznych populistów po neonazistów.

Podczas marszu pod pomnik Świętopełka na policyjne siły nadziali się członkowie nacjonalistycznej Partii Ludowej Nasza Słowacja wiedzionej przez „magistra Mariana Kotlebę”, jak z pełną powagą głosi internetowa strona partii (http://www.naseslovensko.org/).

Narodowcy, którym nie wydano zezwolenia na wejście na zamek, zaszturmowali zagradzających im drogę policjantów i wyzwali ich od gejów, syjonistów i liberałów. Zostali spacyfikowani, a wielu z nich aresztowano (w tym samego magistra Kotlebę). Dla narodowców, jak łatwo się domyślić, stali się męczennikami, a bardziej liberalna część społeczeństwa uznała, że policja miała świętą rację, i dobrze zrobiła, że neofaszystów pogoniła.

Usunięcia pomnika domagają się m.in. aktywiści organizacji UM! (Rozum). To oni właśnie oskarżani są o… „antyodsłonięcie” pomnika (opakowano go bowiem w karton) i opatrzenie go prześmiewczymi napisami, typu „Świętopełk, cesarz Prasłowaków, pierwszy gwardzista” (chodzi o gwardię Hlinki), a także mniej prześmiewczymi: „nie zakłamujcie historii!”.

I tutaj zaczyna się kolejna mocna analogia z sytuacją z polskim krzyżem. Lewicowo-narodowa (sic!) koalicja, której przewodził uznawanego za populistę Fico i która odsłaniała pomnik Świętopełka z pompą, światłem, dźwiękiem i średniowiecznymi wojami, już nie jest u władzy. Obecny, centroprawicowy koalicyjny rząd premier Ivety Radicovej (z SDKU-DS) zaczyna zastanawiać się, czy przypadkiem pomnika nie usunąć. Richard Sulik, szef słowackiego parlamentu powołał w tej sprawie zespół historyków, na podstawie którego opinii zostanie wydany wyrok: Świętopełk zostaje albo nie.

Galeria zdjęć pomnika Świętopełka

Ale Fico i jego była koalicja już teraz się zarzekają: będziemy bronili pomnika, jak niepodległości. Po stronie ekspremiera stają środowiska narodowe i religijne. Pisane są listy otwarte. Na Facebooku powstają strony tych, którzy chcą, i tych, którzy nie chcą Świętopełka na bratysławskim hradzie, na Youtube pojawiają się prześmiewcze filmy.

Kołowrotek się rozkręca, tyle, że – póki co – brak pod pomnikiem rozmodlonych obrońców pomnika.

Są więc tacy na Słowacji, którzy widzą w Świętopełku nacjonalistyczne zagrożenie i domagają się usunięcia go z Zamku. Są tacy, który widzą zagrożenie w widzących zagrożenie i domagają się ich z kolei usunięcia. Są też tacy, którzy zwracają uwagę, że cała sprawa jest najnormalniej w świecie głupia. A jeśli stanowi jakiś skandal, to głównie estetyczny, bo jest – po prostu – paskudny.

Fot. za "SME"